تندیس تقوا

در جامعه اسلامی که نظام حاکم بر آن هم از دیانت تغذیه می‌کند، شایسته است جویبارهایی جاری باشد که به صفای معنوی، حیات روحانی و پویایی آن در مسیر قرآن و عترت کمک کند. یکی از این جویبارهای جان‌بخش که در اوج معنویت و معرفت قرار داشت و مدتی متجاوز از نیم قرن برای رشد و شکوفایی نهال‌های ناب ایمان و پارسایی در میان اقشار مردم، می‌کوشید آیت الله خوشوقت است.

او عمری با پرتوافشانی ملکوتی، به‌عنوان عالمی دینی در میان شیعیان زندگی کرد. مردم، کردار و رفتارش را که متکی بر موازین اعتقادی اسلام بود، می‌دیدند و تجربه می‌کردند؛ امّا چون شأنی برای خود قائل نبود و ادعایی نداشت و از آشکار نمودن گوهرهای نفیسی که در اعماق روح او درخشندگی داشتند، اجتناب می‌کرد، کم‌تر ابعاد و زوایای عرفانی و اخلاقی ایشان معرفی شده است.

از نمونه‌های فروتنی ایشان، آن است که هیچ‌گاه بروز نمی‌داد سال‌ها از محضر بزرگانی چون آیات محترم بروجردی و امام خمینی بهره برده و هنگامی که امام خمینی  (ره)در نجف اشرف به‌سر می‌برده بر اساس شناختی که از این شاگردشان داشتند، اجازه‌ای برایشان صادر کرده و به وی اختیاراتی در استفاده از وجوه شرعی داده بودند.^[1]

وی بر اساس فراست ناشی از تزکیه، بصیرت سیاسی فوق العاده‌ای داشت و از این روی، افراد و جریان‌ها را به لحاظ موضع گیری‌ها و سوابق و کارکردها می‌شناخت؛ اما این آگاهی او مبتنی بر تقوای سیاسی بود و سیاست‌ورزی این فقیهِ زاهد، متدینانه بود.

معرفت وی درباره اهل‌بیت (علیهم السلام) با ارادتی صادقانه و خالصانه نسبت به آن ستارگانِ فروزانِ آسمان طهارت و عصمت،‌ توأم بود. او اعتقاد داشت اگر فرهنگ ائمه و سیره آن بزرگان را در جامعه عملی سازیم تمام شئونات فرهنگی، اقتصادی و دفاعی ما تنظیم می‌شود.

آیت الله خوشوقت، خیلی کم سخن می‌گفت و غالباً در محافل و مجالس، سکوت می‌کرد؛ اما آنچه را بر زبان می‌آورد، حاوی دقت نظر، ژرف‌کاوی و تشخیصی درست بود. وی در ارتباط با مردم، شرایط و مقتضیات افراد را در نظر می‌گرفت؛ به‌گونه‌ای که هر کس در محضرش، حاضر می‌شد،‌ ابتدایی‌ترین مسائل کلامی، شرعی و عرفانی را از ایشان می‌آموخت و این ارتباط برقرار کردن با اقشار گوناگون در سطوح متفاوت و وقت گذاشتن برای حلّ مشکلات آنان از رموز موفقیت ایشان به شمار می‌رود.

همچنین وقتی افراد صاحب‌منصب و کارگزاران با ایشان ملاقات می‌کردند، در فرصتی بسیار کوتاه رهنمودهایی به آنان می‌دادند و نصایحی را تذکر می‌دادند و اجازه نمی‌دادند این دیدار، طولانی شود؛ اما در عوض برای نوجوانان، زمان می‌گذاشتند و سال‌ها این رویّه را ادامه دادند. درس اخلاق کاربردی و سازنده، توجه به خواسته‌های مردم، اُنس با بسیجیان، رزمندگان، خانواده‌های شهدا، در طول حدود نیم قرن، از وی چهره‌ای دوست‌داشتنی، جذّاب و مردمی ساخت. سعه صدر کم‌نظیرشان در برخورد با افراد با گرایش‌های گوناگون، ستودنی بود. اصرار فراوان شهید بزرگوار آیت الله قدوسی جهت بازگردانیدن آیت الله خوشوقت به قم و برپایی کرسی درس اخلاق، و اینکه مرحوم خوشوقت را بهجت عصر معرفی کرده‌اند حاکی از رتبه معنوی ایشان است.

به گفته آیت الله صفایی بوشهری، بسیاری به وی پیشنهاد مرجعیت دادند؛ ولی او سکوت می‌کرد. اخیراً هم، افراد را به رهبر معظم انقلاب ارجاع می‌دادند و می‌گفتند الحمدلله ایشان با آن تقوا، علم و درایتی که دارند، کفایت می‌کنند. اخلاص آیت الله خوشوقت،‌ او را فوق‌العاده کتوم کرده بود. آیت الله ممدوحی می‌گوید:

«یک روز ناهار، مهمان ایشان بودم. یک لیوان شیر و مقداری نان بیات گردیده برایم آورد و خودشان هم از آن خوراک تناول کرد. گاهی می‌دیدم که کنار دست ایشان کیسه‌ای نان خشک دیده می‌شود و گاهی از آن می‌خورد و می‌گفت من خشن‌خور هستم؛ ولی همین انسان اگر میهمان کسی می‌شد، به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کرد و درواقع آن زهد و وارستگی خود را پنهان می‌کرد. گاهی تابستان‌ها که در کرمانشاه به منزل ما تشریف می‌آورد از اوّل شب تا صبح، نماز شب را دو رکعت دو رکعت می‌خواند و بین نمازها استراحت می‌کرد و درواقع خواب پیوسته نداشت.^[2]

سلوک عرفانی که آیت الله خوشوقت پذیرفته بود، طریقتی مبتنی بر شریعت بود و خود نیز همین مسیر را پیمود و مروّج چنین دیدگاهی در جامعه شد. به اعتقاد وی،‌ شریعت، غایتی دارد و  آن ایمان است و اگر آدمی، واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند، به‌طور قطع، میزان باورهایش به خدا،‌ معصومین و معاد بالا می‌رود. وقتی این ویژگی‌ها ارتقا پیدا کرد برای تکمیل فضایل و مکارم و آراسته نمودن باطن و نفس به خصال ملکوتی می‌کوشد.

او می‌گوید: منشأ تمامی صفات زشت، ضعف ایمان  است و این حالت،‌ حکایت از آن دارد که فرد فرو غلطیده در خوی مذموم به فرمان‌های الهی توجهی ندارد؛ ولی اگر انسان تصمیم گرفت فرامین الهی را اطاعت کند به صراط مستقیم گام می‌گذارد و روز به روز چون مرتکب خلاف و گناه نمی‌شود تمام خصال منفی از وجودش زایل می‌شود و حالاتی مناسب ایمان در وجودش شکوفا می‌شود؛ ایمانی که این‌گونه به‌دست آمد میوه‌ای به نام بصیرت دارد و حجاب‌ها برطرف می‌شود، کسی که کار خیر می‌کند و حرامی انجام نمی‌دهد ایمانش در تزاید است و این آدم، چنان ترقی می‌کند که براثر آن، حقایقی را درک می‌کند،‌ مسائلی را می‌فهمد که دیگران قدرت درک آنها را ندارند؛ امّا اگر همین فرد خیّر، مرتکب گناهی شود، برای رشد خود موانعی به وجود می‌آورد و از مشاهده حقایق محروم می‌شود. استاد رشاد می‌گوید: «شخصی از مرحوم خوشوقت پرسید: عرفان کدام است و چه کنیم تا به این عرصه گام نهیم.» پاسخ دادند: «عرفان همین است که واجبات را انجام دهی و محرمات را ترک کنی.» ابتدا فکر کردیم ایشان با این پاسخ خواسته است از موضوع مذکور، طفره برود، ولی مقداری که جلوتر رفتیم دیدیم حرف درستی است و ما اگر به همین رساله عملیّه مراجع تقلید عمل کنیم،‌ مشکلات، سراغمان نمی‌آید و از انحراف نجات پیدا می‌کنیم.

آیت الله خوشوقت خود، این راه را پیمود و به مشاهداتی توأم با بصیرت و کشف و شهود معنوی دست یافت. حجت‌الاسلام و المسلمین صدیقی می‌گوید: «آیت الله خوشوقت در عالم مکاشفه از دستان مبارک حضرت علي (علیه السلام)‌ جامی دریافت کرد و جرعه‌هایی از آن را نوشید و بعدازآن، میزان معرفت وی، نسبت به معارف قرآنی، روایی و ادعیه افزایش پیدا کرد»؛ امّا آیت الله خوشوقت این‌گونه کرامات را مکتوم نگاه می‌داشت. مخالف مطرح‌کردن آنها بود. آیت الله خوشوقت هنگام موعظه خود در مسجد امام حسن مجتبي (علیه‌السلام) در سال 1389 ش از تقویت احتمال وقوع زلزله‌ای شدید در تهران، در آینده‌ای نزدیک به دلیل وقوع گناه، خلاف و فساد در جامعه سخن گفت و اهالی را به توجه و روی آوردن به مسجد، عبادت، ذکر و فضیلت دعوت کرد و از آنان خواست برای جلوگیری از بلایا دسته‌جمعی دعا کنند.^[3]

پرواز به‌سوی ملکوت از کنار خانه خدا

آیت الله خوشوقت در اواخر ربیع‌الأول 1434 ق برای انجام اعمال عمره مفرده، عازم سرزمین حجاز شد و بعد از اقامتی شش روزه در مدینه منوره، روز چهاردهم بهمن ماه سال 1391 ش برای برگزاری مناسک عمره مفرده رهسپار مکّه مکرّمه شد و بعد از خاتمه اعمال عبادی مذکور، دچار اختلال در دستگاه تنفس شد و از پانزدهم بهمن ماه به علت عفونت حادّ ریوی در بیمارستانی در شهر مکّه بستری شد. شدت عارضه به حدّی بود که این عفونت به دستگاه گردش خون سرایت کرد و به ازکارافتادن کلیه‌ها منجر شد.

روند درمانشان طی بیش از دو هفته، به گونه‌ای پیش رفته بود که امکان انتقال ایشان به تهران را در روز اول اسفندماه فراهم ساخته بود؛ اماّ ناگهان با بازگشت دوباره عفونت ریوی، اختلال در عملکرد قلب و عروق و ضعف شدید جسمانی، در سن 86 سالگی و در دوم اسفند 1391 ش / نهم ربیع الثانی 1434 هجری به سرای باقی کوچ کرد. تقدیر چنین بود کسی که سال‌های متوالی از سنگر مسجد و کانون عبادت و تقوا به هدایت نفوس مشتاق اهتمام داشت و عمری خالصانه، مروّج دیانت و فضیلت بود، در کنار خانه خدا به آغوش خدا بازگردد.

سپس پیکر ایشان از عربستان به ایران انتقال یافت. روز شنبه پنجم اسفند مقام معظم رهبری با حضور در دانشگاه تهران بر پیکر مرحوم آیت الله خوشوقت، نماز اقامه کردند و بعد از تشریفات شرعی پیکر ایشان با حضور اقشار گوناگون مردم، علما، طلاب و دانشگاهیان به‌سوی حرم مطهر حضرت عبد العظیم حسنی تشییع و در جوار بارگاه ملکوتی آن امامزاده محدث به خاک سپرده شد.^[4]

مقام معظم رهبری به مناسبت درگذشت این عالم عامل، پیام تسلیتی صادر فرمودند که متن آن چنین است:

«بسم‌الله الرحمن الرحیم. با تأسف و اندوه فراوان، خبر رحلت عالم ربّانی، سالک الی الله و عارف بالله مرحوم آیت الله آقای حاج شیخ عزیز الله خوشوقت «رضوان الله علیه»‌ را دریافت کردم. عمری با برکت، سرشار از معنویت و تهذیب و گام‌های پیوسته در سلوک الی الله همراه با مجاهدتی کم‌نظیر در تربیت نفوس مستعد و دل‌های مشتاق، خلاصه‌ای از زندگی‌نامه این روحانی مهذب و این معلم اخلاق و معرفت است. بی‌شک فقدان این شخصیت ممتاز برای آشنایان رتبه معنوی آن بزرگوار، مصیبتی اندوه‌بار و برای شاگردان و مستفیضان محضر پُرفیض او، ثلمه‌ای بزرگ است. این جانب تسلیت صمیمانه خود را به خانواده مکرّم و فرزندان محترم و دیگر بستگان و به همه ارادتمندان ایشان معروض می‌دارم و علو درجات و شمول رحمت حق و حشر با اولیاء الله را برای روح مطهرشان از خداوند متعال مسئلت می‌کنم. سید علی خامنه‌ای، 2/12/1391.»

مراسم بزرگداشت این معلم اخلاق، روز یک شنبه 6 اسفند 1391 ش از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله) در حسینیه امام خمینی تهران برگزار شد.